สวนขวา

วันพฤหัสบดีที่ 25 มีนาคม พ.ศ.2564

      ในบริเวณพื้นที่ด้านตะวันออกของหมู่พระมหามณเฑียร ในปัจจุบันนี้มีพระที่นั่งต่าง ๆ ปลูกสร้างอยู่หลายองค์ ตอนหน้าที่ต่อเนื่องกับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นพระที่นั่งบรมพิมาน เบื้องหลังพระที่นั่งบรมพิมานเป็นสวนศิวาลัย มีพระอุโบสถพระพุทธรัตนสถานอยู่ตอนกลาง และมีพระที่นั่งใหญ่น้อยสร้างอยู่ภายในบริเวณนั้น ๓ องค์ คือ พระที่นั่งศิวาลัยมหาปราสาท พระที่นั่งมหิศรปราสาท และพระที่นั่งสีตลาภิรมย์
      ก่อนที่จะได้ทราบประวัติของพระที่นั่งทั้ง ๔ องค์ ควรจะได้ทราบความเป็นมาของสถานที่ในอาณาบริเวณนี้เสียก่อน พื้นที่ภายในบริเวณนี้  ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เคยสร้าง เป็นสวนสำหรับประพาสสำราญพระราชอิริยาบถ แต่มิได้ให้สร้างให้ใหญ่โตนัก เพียงแต่ได้ขุดสระ และสร้างพระตำหนักทองที่ประทับไว้ในสระหนึ่งหลังริมสระสร้างเป็นเขามอก่อด้วยหินปะการัง หรือที่เรียกกันว่า “หินฟองน้ำ” หน้าเขาสร้างพลับพลาริมสระไว้เป็นที่เสวย ปลูกไม้ต้นไม้ดอกไม้เอนชายไว้ในบริเวณนี้พองาม

สวนขวา

ร่องรอยสวนขวา ในพระบรมมหาราชวัง สร้างขึ้นเมื่อครั้งรัชกาลที่ ๒

     ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ เป็นแม่กองจัดสร้างสวน ข้างพระราชมณเฑียรด้านตะวันออก ขึ้นใหม่ มีการขุดสระทำเขา สร้างพระราชมณเฑียรและสร้างเก๋งขึ้นเป็นอันมาก สวนที่กล่าวนี้เรียกกันว่า “สวนขวา”
     สระที่ขุดในสวนขวานี้ยาว ๓ เส้น ๔ วา กว้าง ๒ เส้น ๘ วา พื้นสระปูอิฐทำเหมือนอ่างแก้ว มีเกาะใหญ่น้อยเรียงรายในสระ สร้างเก๋งและก่อภูเขาลงในที่ลาด เหมือนแพจอดไว้รอบสระ เบื้องหลังเก๋งและแพปลูกต้นไม้ทั้งไม้ผลและไม้ดอก เก๋งที่ปลูกขึ้นมีทั้งแบบที่ทำเป็นตึกแบบฝรั่งและแบบเก๋งจีนมากกว่าร้อยเก๋ง การตกแต่งเก๋งก็เป็นที่ประกวดประชันฝีมือกันอย่างงดงาม แขกชาวต่างประเทศและจากหัวเมืองประเทศราชที่ได้รับพระราชทานให้เข้าชม ต่างก็ชมเชยในความงดงามและสรรเสริญพระเกียรติยศเลื่องลือปรากฏในนานาประเทศ

สวนขวา

ร่องรอยสวนขวา ในพระบรมมหาราชวัง สร้างขึ้นเมื่อครั้งรัชกาลที่ ๒

      ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รื้อศิลาปูพื้นในสวนขวา และสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ เช่น เก๋งริมสระ และเก๋งตามเกาะ ไปบูรณะและปฏิสังขรณ์วัด ถวายตามพระอารามต่าง ๆ เช่น วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระเชตุพลวิมลมังคลาราม เพื่ออุทิศพระราชกุศลฉลองพระมหากรุณาธิคุณสมเด็จพระบรมชนกนาถ แม้องค์พระราชมณเฑียรก็ทรงมีพระราชดำริที่จะรื้อไปสร้างเป็นพระอารามอยู่เหมือนกัน แต่มิได้ทำลงไปจนสิ้นรัชกาล

สวนขวา

ร่องรอยสวนขวา ในพระบรมมหาราชวัง สร้างขึ้นเมื่อครั้งรัชกาลที่ ๒

     เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติ ทรงพระราชดำริว่า พระราชมณเฑียรครั้งรัชกาลที่ ๒ ที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริที่จะรื้อ ไปสร้างถวายวัดนั้น ถ้ารื้อไปเสียก็จะไม่มีพระราชมณเฑียรสถานที่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงสร้างเหลืออยู่ในพระบรมมหาราชวัง ครั้นจะบูรณะปฏิสังขรณ์เป็นพระราชมณเฑียรก็ไม่เหมาะสม เพราะพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงตั้งพระราชหฤทัยที่จะถวายวัดเสียแล้ว

 

     จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บูรณะและสถาปนาขึ้นเป็นพระพุทธมณเฑียรกับได้ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระพุทธรัตนสถานขึ้นทางเบื้องหน้าพระพุทธมหามณเฑียร แล้วได้โปรดเกล้าฯ ให้เชิญพระพุทธบุษยรัตนจักรพรรดิพิมลมณีมัยและพระสถูปบรรจุพระบรมสารีริกธาตุแล้วยกเป็น พุทธเจดีย์สถานสำหรับพระบรมมหาราชวังอีกแห่งหนึ่ง พระราชทานนามว่า “พระพุทธนิเวศน์”

     ส่วนพระที่นั่งเก๋งโรงละครของพระราชมณเฑียรที่ยกเป็นพุทธมณเฑียรนั้น ให้สถาปนา เป็นพระที่นั่งทรงธรรม จัดเป็นที่สำหรับมีเทศน์ในวังและยังเป็นที่สำหรับพระราชธิดาทรงเรียนภาษาอังกฤษ จากแหม่มแอนนา ลีโอ โนเวนซ์ ในพุทธศักราช ๒๔๐๖ และโปรดเกล้าฯ ให้หลุยส์ บุตรของแหม่ม แอนนา เป็นพระสหายของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ และพระราชโอรส พระราชธิดาพระองค์อื่น ๆ