สาระน่ารู้

     ประตูพระราชวังชั้นในซึ่งเป็นประตูที่ใช้การนั้น เปิดระหว่างกลางวันและปิดระหว่างกลางคืน ส่วนประตูที่ไม่ได้ใช้ก็ปิดอยู่เสมอ และจะเปิดเมื่อมีราชการที่จะต้องใช้ประตูนั้น ประตูที่เปิดมาสู่ด้านหน้าพระราชวังอันเป็นประตูที่ผู้มีเกียรติใช้เป็นทางเข้าออกนั้น เปิดเวลา ๐๖.๐๐ น. และปิดเวลา ๒๒.๐๐ น. ประตูที่เปิดไปสู่ด้านหลังพระราชวังอันเป็นประตูสำหรับข้าหลวง ใช้เป็นทางเข้าออกโดยมากนั้น เปิดเวลา ๐๖.๐๐ น. และปิดเวลา ๑๗.๐๐ น. เวลาปิดเปิดดังกล่าวตามปฏิบัติการอันเป็นสามัญ แต่ถ้าเป็นราชการวิสามัญเกิดขึ้น เจ้าหน้าที่มณเฑียรบาลก็ปิดเปิดหรือเปลี่ยนกำหนดเวลาโดยสมควรแก่การณ์ได้

     ประตูพระราชวังชั้นในเมื่อปิดแล้ว เจ้าหน้าที่มณเฑียรบาลฝ่ายหน้าต้องลงกุญแจกับประทับตราของเจ้าหน้าที่มณเฑียรบาลฝ่ายหน้าด้านนอก และเจ้าหน้าที่ฝ่ายในต้องลงกุญแจกับประทับตรา ของเจ้าหน้าที่ฝ่ายในด้านในและการเปิดประตูก็ต้องมีการไขกุญแจกับตรวจตราเช่นเดียวกัน

     กุญแจพระราชวังชั้นในนั้น เดิมพระบรมราชวงศ์ฝ่ายในทรงมีหน้าที่เก็บรักษา ต่อมาเจ้าหน้าที่ ฝ่ายในชั้นผู้ใหญ่เป็นผู้เก็บรักษา

     พระราชวังนั้นเมื่อถึงเวลาค่ำคืน ประตูทั้งหลายปิดหมด บางเวลาย่อมมีราชการเกิดขึ้น ด้วยเหตุนี้จึงต้องมีประตูใดประตูหนึ่งซึ่งเตรียมไว้สำหรับเจ้าหน้าที่ฝ่ายในและฝ่ายหน้าทำการติดต่อกันได้ สำหรับพระบรมมหาราชวังมีประตูสนามราชกิจเป็นประตูสำหรับใช้การในเรื่องนี้ ประตูนี้เดิมเรียกกันเป็นสามัญว่า “ประตูยามค่ำ” พระมหากษัตริย์และพระบรมราชินี เมื่อเสด็จสวรรคตหาพระองค์ไม่แล้ว จะเชิญ พระบรมศพออกทางประตูสนามราชกิจ แห่ไปประดิษฐานในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ส่วนพระบรมวงศ์พระองค์อื่นนั้น ถ้าสิ้นพระชนม์แล้วไว้พระศพในพระบรมมหาราชวัง จะเชิญพระศพออกไปทาง ประตูพรหมศรีสวัสดิ์ ถ้าไว้พระศพนอกพระบรมมหาราชวัง จะเชิญพระศพออกทางประตูวิจิตรบรรจง ศพอื่น ๆ นอกจากที่ว่านี้ออกทางประตูอรงคารักษ์

     มีประเพณีอยู่อย่างหนึ่ง ที่เจ้าหน้าที่ฝ่ายในถือเคร่งครัดนัก คือประตูพระราชวัง ชั้นในนั้นมี บานใหญ่ ๒ บาน และในบานใหญ่นั้นมีประตูเล็กเปิดปิดได้อยู่อีกบานหนึ่ง โดยปิดประตูบานใหญ่ไว้เสมอ และเปิดจำเพาะบานเล็กสำหรับให้เป็นทางเข้าออก ประตูบานเล็กนี้โดยเหตุที่ทำอยู่ในประตูบานใหญ่จึงมีธรณีประตู และธรณีประตูนี้ผู้ใดเข้าออกก็เดินข้ามผ่านเข้าไปได้ แต่จะเหยียบบนธรณีประตูไม่ได้ ถ้าผู้ใด ไม่ทราบหรือพลั้งเผลอเหยียบเข้า จะถูกโขลนหรือเจ้าหน้าที่ผู้รักษาประตูดุ บางทีจะถูกสั่งให้กราบธรณีประตูเพื่อเป็นการขอขมาโทษ เพราะประตูวังนี้เป็นที่นับถือของโขลน มีการสมโภชกันทุกปี

    ในรัชกาลที่ ๕ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ได้ทรงตั้งกรมโขลนขึ้น สำหรับการปฏิบัติราชการฝ่ายในพระราชวัง กรมโขลนนี้มีอธิบดีเป็นผู้บังคับบัญชาข้าราชการเป็นผู้หญิงล้วน และมีที่ทำการอยู่ที่ชั้นต่ำของพระที่นั่งนิพันธพงศ์ถาวรวิจิตร เรียกที่ทำการนี้ว่า “ศาลาว่าการกรมโขลน” หรือเรียกย่อ ๆ ว่า “ศาลา” กรมโขลนมีหน้าที่ราชการคล้ายตำรวจนครบาล คือรักษาความสงบ ปกติมีกองรักษาการณ์ตั้งอยู่ที่ศาลาและมียามประจำตรงสี่แยก หรือตามที่สำคัญ เช่น ประตูวัง

     ในพระบรมมหาราชวังชั้นใน เดิมมีที่คุมขังอยู่ ๒ แห่ง หญิงใดที่มีความผิดต้องคำพิพากษาตัดสินของศาลรับสั่งกระทรวงวัง หรือมีพระบรมราชโองการ หรือมีพระราชเสาวนีย์ในสมเด็จพระบรมราชินี สั่งลงโทษให้ขังหรือจำขัง ถ้าโทษเบาให้จำขังที่ศาลาว่าการกรมโขลน ถ้าโทษหนักก็ต้องจำขังที่คุมขังฝ่ายใน การจำขังที่ศาลาว่าการกรมโขลนนั้น ถ้าผู้รับอาญาเป็นเชื้อพระวงศ์ เครื่องสังขลิกที่ใช้ต้องหุ้มด้วยผ้าขาว